ترانزیت از گذشته تا کنون یکی از مهمترین مباحث تجاری در بین کشورهای جهان بوده است. شاید جاده ابریشم را بتوان یکی از مصادیق باستانی این مقوله نام برد، مسیری که کشورهای مربوطه از طریق آن می‌توانستند نیازهای خود را تامین کنند. با این بهانه در ادامه به این مبحث پرداخته و سعی میکنیم تفاوت های میان ترانزیت داخلی و خارجی را مرور کنیم.
مفهوم ترانزیت
انسان موجودی اجتماعی است و به تبع آن جوامع انسانی نیز ماهیتی اجتماعی دارند و یکی از اقتضائات جوامع اجتماعی نیاز به تعامل در امور مختلف است. به زبانی دیگر تامین نیازهای اساسی در گرو ارتباطات مابین جوامع مختلف است.
ارتباطات فوق الذکر، فراخور با پتانسل های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع شکل میگیرد. برخی کشورها با داشتن ظرفیت های بالا در منابع انسانی و غیر انسانی نقشی کلیدی در این میان دارند و علاوه بر تولید ثروت و تامین نیازهای کشورهای دیگر میتوانند ایجاد اشتغال نیز داشته باشند.
با توجه به گفته‌های بالا، ترانزیت را میتوان به صورت زیر تعریف کرد:
«ترانزیت فرایند انقال کالاهای مختلف از فروشنده به خردیدار می‌باشد. به طوری که هنوز به دست مشتری نرسیده و تعرفه های گمرکی در مورد آن اعمال نشده است. لازم به ذکر است که این پروسه تحت نظارت گمرک انجام می‌پذیرد. »
رقابت در ترانزیت
همانطور که گفته شد ترازیت یک فرایند بین المللی است و باتوجه به تفاوت قوانین داخلی کشورها وجود یک مصوبه بین المللی تحت عنوان قوانین تجارت بین الملل لازم و ضروری است. پر واضح است که موفقیت در این بازار نیز مستلزم رقابت است .
یکی از موثرترین فاکتورهای رقابت، هزینه پایین است. از این رو کشورها سعی برآن دارند که تاحد ممکن قیمت های خود را کاهش داده تا جایگاه خود را در این بازار تثبیت کنند
مفهوم ترانزیت در قانون
تعریف قانونی ترانزیت مطابق با ماده 1 قانون حمل و نقل کالاهای خارجی، در کشور ما چنین آورده شده که: «ترانزیت خارجی کالا عبارت از سلسله مراحلی است که طی آن کالایی از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث و یا نگهداری آن در مناطق حراست‌شده و ترتیب حمل تدریجی آن به تقاضای صاحب کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران از یک نقطه مرزی کشور وارد و کالا از همان نقطه یا از دیگر نقاط مرزی کشور خارج می‌گردد.»
همچنین این ماده قانون طی تبصره ای قوانین عبور کالاها از مرز را چنین تعریف میکند: «آن میزان از کالاهایی که وارد مناطق حراست‌شده میشوند، در صورتی که تقاضای حمل آن به مقاصد داخل کشور توسط صاحب کالا داده شود، تابع مقررات و ضوابط کالاهای وارده به کشور خواهد بود.»
انواع ترانزیت
ترانزیت را میتوان به دو دسته‌ی ترانزیت داخلی و ترانزیت خارجی تقسیم کرد.
ترانزیت داخلی
منظور از ترانزیت داخلی جابجایی کالاهای گمرگ نشده، مابین دو گمرک داخلی مجاز در کشور است. در واقع در شرایط ضروری این کالاها از گمرکات مرزی به گمرکات داخلی منتقل میشوند. هزینه این حمل و نقل نیز از صاحبان کالاها دریافت خواهد شد.
ترانزیت خارجی
منظور از ترانزیت خارجی (Through Transit) ورود کالا از یکی از مرزهای گمرکی و خروج آن از مرز گمرکی دیگر می باشد. در واقع در این نوع ترانزیت کشور مد نظر صرفا نقش مسیر عبوری را ایفا میکند. این دسته از کالاها شامل معافیت های تعرفه گمرکی خواهند بود. ولیکن در حالت کلی هزینه های گمرک در مورد آنها اعمال میشود مگر اینکه کشورهای طرف معامله قرارداد دیگری را در مورد آن توافق کرده باشند.
مراحل ترانزیت خارجی
کالاها پس از طی مراحل قانونی از گمرک ورودی به گمرک خروجی منتقل میشوند. در گمرک ورودی ذی‌صلاح، صاحبان کالا یا شرکت حمل کننده به نیابت از صاحبان، دو نسخه از اظهار نامه ترانزیت را تنظیم می‌کنند.
پس از آن کالای مربوطه به عنوان ترانزیت خارجی با سرویس حمل و نقل دارای مجوز، وارد چرخه انتقال خواهد شد. لازم به ذکر است که سرویس حمل کننده نیز می‌بایست اظهارنامه ای تنظیم کند.
نکات مهم در ترانزیت خارجی
- کالاهای مورد نظر در صورت نیاز می‌باستی که مجوز اخذ کرده باشند، ارائه مجوز به هنگام اظهار، جهت عبور خارجی ضروری است
- مانیفست (Manifest) کالاهایی که با لنج یا دوبه وارد شده باشند میتواند بجای بارنامه پذیرفته شود.
- کامیون‌های حامل کالا، دارنده سی. ام. آر (CMR) و تی. آی. آر (TIR) (یعنی حمل و نقل بین‌المللی کالا از طریق جاده) بدون نیاز به تنظیم اظهارنامه و سپردن وجه‌الضمان عبور داده میشود.
- در مورد کالاهایی که با وسیله انتخابی گمرک یا به وسیله پست دولتی یا شرکت‌های حمل و نقل دولتی تا مرز خروجی حمل میشوند، گمرک میتواند به جای تمام یا قسمتی از وجه‌الضمان، ضمانت نامه کتبی معتبر قبول کند.
موقعیت ترانزیتی ایران
توسعه شبکه ریلی کشور در سالهای اخیر و ارتباط آن با کشور های همسایه و نیز امکان دسترسی بنادر به این شبکه، جایگاه ترانزیتی ایران را بیش از پیش ارتقا داده است.، با توجه به نقش آفرینی بخش های تجاری، خدماتی و حمل و نقل در موضوع ترانزیت، پیشرفت مذکور میتواند منجر به رشد و توسعه اقتصادی کشور شود.
سخن آخر
با توجه به افزایش تعداد بازیگران عرصه ترانزیت بین المللی، موقعیت منحصر به فرد لجستیکی کشورمان و نیز اهمیت قیمت تمام شده برای مصرف کنندگان در سراسر دنیا، با کاهش هزینه های ترانزیت، میتوان نقشی کلیدی در این میان ایفا کرده و به یکی از قطب های ترانزیت در جهان تبدیل شویم.