پاندمی کرونا و لزوم خانه‌نشینی در یک سال گذشته، بیش از همیشه توجه‌ها را به تجارت الکترونیکی و مبادلات پستی حاصل از آن جلب کرده است.گزارش عملکرد شش ماهه نخست سال 1399 در زمینهٔ تجارت الکترونیکی ایران چندی پیش از سوی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی منتشر شد. این گزارش حاکی از رشد 3.8 برابری ارزش معاملات الکترونیکی و 3 برابر شدن تعداد نمادهای اعتماد الکترونیکی صادر شده نسبت به مدت مشابه سال 1398 است.
ازجمله شاخص‌هایی که در این پایش مورد بررسی قرار گرفته می‌توان به «زیرساخت تجارت الکترونیکی»، «عملکرد تجارت الکترونیکی» و «روش‌شناسی و جمعیت‌شناسی تجارت الکترونیکی» اشاره کرد. منابع مورد بررسی در این گزارش نیز مربوط به داده‌هایی از بانک جهانی، مرکز آمار ایران، بانک مرکزی ج.ا.ا. و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و داده‌های روش‌شناسی و جمعیت‌شناسی اعم از فعالان و مشتریان، با نمونه‌گیری از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد الکترونیکی و تکمیل پرسش‌نامه بوده است.
مطابق با تحقیق بعمل آمده ضریب نفوذ اینترنت 102 درصد افزایش داشته که نسبت به سال قبل، 9 درصد رشد داشته، ضریب نفوذ تلفن همراه هوشمند 65 درصد افزایش داشته که نسبت به سال قبل، 20 درصد رشد داشته است. همچنین می توان به رشد 123 درصدی گواهی امضاء الکترونیکی صادر شده نسبت به مدت مشابه سال قبل که رقم آن حدود 185 هزار گواهی امضاء الکترونیکی صادر شده است، اشاره کرد.
زیرساخت‌ها، عملکرد و جمعیت‌شناسی تجارت الکترونیکی
در بخش جمعیت‌شناسی تجارت الکترونیکی ، تعداد اینمادهای اعطا شده در نیمه اول سال 99 نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل با رسیدن به 16 هزار اینماد، 196 درصد رشد داشته است. حدود 76 هزار واحد تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد هستند که 23 درصد از تعداد کل واحدهای تجارت الکترونیکی را شامل می‌شود و 81 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد، علاوه بر وب‌سایت از شبکه‌های اجتماعی نیز برای ارتباط با مشتریان خود استفاده می‌کنند.
حدود 86 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی، از سرمایه‌گذار شخصی به منظور توسعه خود استفاده می‌کنند و حدود 43 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی از پست جمهوری اسلامی ایران به منظور ارسال و تحویل کالا استفاده می‌کنند. حدود 46 درصد از صاحبان واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد، بین 30 تا 40 سال سن دارند و 75 درصد از اینمادهای اعطا شده در نیمه نخست سال 99، مربوط به واحدهای تجارت الکترونیکی با ماهیت حقیقی بوده است.
سهم یک‌چهارمی بخش خصوصی از بازار ارسال و تحویل کالا در واحدهای تجارت الکترونیکی
شیوهٔ ارائه کالا در پلتفرم‌های مختلف نشان می‌دهد که با شیوع پاندمی، شبکه‌های اجتماعی پرطرفدارترین پلتفرم برای ارائه محصولات و خدمات هستند. هم‌چنان که اشاره شد 81 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی، علاوه بر وب‌سایت از شبکه‌های اجتماعی به منظور ارائه کالا یا خدمات خود استفاده می‌کنند. 28 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب‌سایت از اپلیکیشن موبایل نیز استفاده می‌کنند. همچنین 46 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وب‌سایت از پیام‌رسان‌ها به منظور ارائه کالا یا خدمات خود بهره می‌برند.
شیوع پاندمی و لزوم عدم خروج از خانه، موضوع جابه‌جایی مرسولات و بسته‌های پستی درون شهری و بین شهری را به یکی از موضوعات مهم نه تنها در اکوسیستم پست لجستیک بلکه برای دیگر بازیگران همچون فروشندگان کالا، کوریرها و مشتری‌ها تبدیل کرد.
بر اساس گزارش شش‌ماهه نخست سال 1399 مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، بهره‌مندی از خدمات شرکت‌های پست خصوصی و شرکت پست ج.ا.ا بیشترین روش ارسال کالا توسط واحدهای تجارت الکترونیکی فعال در حوزه فروش کالا است. استفاده از خدمات شرکت‌های پست خصوصی، سیستم توزیع خود واحد تجارت الکترونیکی و نیز شرکت‌های باربری بین شهری به ترتیب سایر روش‌هایی هستند که برای ارسال کالا استفاده می‌شوند.
نگاهی به آمارهای شش‌ماهه نخست سال 1399
به طور کلی، با در نظر گرفتن آمار ارائه شده در گزارش در حوزه زیرساخت تجارت الکترونیکی، ازجمله رشد 7 درصدی در حوزه ضریب نفوذ تلفن همراه نسبت به مدت زمان مشابه در سال 98، با رسیدن به عدد 149 درصد و همچنین رشد 17 درصدی در ضریب نفوذ اینترنت با تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی با رشد 52 درصدی نسبت به مدت زمان مشابه در سال 98 مواجه بوده است که نشان از استقبال بیشتر خریداران از خرید اینترنتی بوده است.
رسیدن به عدد 102 درصد که بالاتر از میانگین جهانی و منطقه است، می‌توان گفت زیرساخت ارتباطی قابل قبولی برای رشد تجارت الکترونیکی در کشور وجود دارد.
از سوی دیگر، آمار شاخص‌های عملکرد تجارت الکترونیکی نشان از رشد مبلغی و تعدادی در تراکنش‌های تجارت الکترونیکی دارد. ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی نسبت به مدت زمان مشابه در سال 98 با رشد 284 درصدی همراه بوده است.
به علاوه تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی با رشد 52 درصدی نسبت به مدت زمان مشابه در سال 98 مواجه بوده است که نشان از استقبال بیشتر خریداران از خرید اینترنتی بوده است.
جمعیت شناسی
همچنین، بررسی آمار جمعیت‌شناسی نشان دهنده تعداد رو به رشد واحدهای تجارت الکترونیکی است. با این حال در نیمه نخست سال 99 نیز سهم زنان از مالکیت واحدهای تجارت الکترونیکی هم‌چنان ثابت (13 درصد) بوده و بسیار کمتر از مردان است. علاوه بر این، بیش از 86 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی از سرمایه شخصی خود جهت راه‌اندازی و توسعه استفاده می‌کنند.
با وجود رشد قابل توجه تجارت الکترونیکی و زیرساخت‌های مربوط به آن، سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا زیرساخت‌های حوزه پست لجستیکی و خدمات نوین ارائه شده در این حوزه در سطح جهانی آن‌چنان که باید در کشور مورد بررسی و پیاده‌سازی قرار گرفته و یا لازم است فکری به حال عدم تناسب زیرساخت‌های پست لجستیک با حجم و تنوع مبادلات تجارت الکترونیکی کنیم؟
